Саха поэзиятын дьүһүннүүр ньымалара. Саастарын тухары булдунан... (Копырин Н.З.): Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Саастарын тухары булдунан, таба иитиитинэн дьа-рыктаммытдьарыктаммыт омуктарга (холобур, эвеннэргэ, ,эвенкилэр-гээвенкилэргэ) булт кыышларакыыллара, ордук таба, тайах уо. д. а. образтаа-һыҥҥаобразтааһыҥҥа күүскэ киирбиттэр. Булт кыылларыгар сүгүрү-йүүсүгүрүйүү кинилэр итэҕэллэригэр дириҥник иҥмит. Эвенкилэр былыр өйдөөһүннэринэн Улахан Араҥас Сулус (Боль-шаяМедведицаБольшая Медведица)—тайах — тайах (Хоглэн), оттон Аччыгый Араҥас Сулус (Малая Медведица)—кини — кини тугута. Эвенки-лэргэЭвенкилэргэ Аллараа, Үөһээ дойдулары Орто дойдуну кытта холбуур ойуун мифическэй өрүһүн хараюылахарабыла, хаһаайына — сүдү атыыр таба. Кинилэр өбүтэлэрэ эмиэ

Юван Шесталов олох араас көстүүтүн, кэрэни, үчүгэйи үксүн күөл, өрүс балыгынан дьүһүннүүр эбит. Күн ууга түспүт күлүгэ, илимҥэ иҥнибит балык курдук, кылбаҥныыр; балык үөрүн курдук хойуу норуот; сүрэх, балык курдук, мөхсөр; киһи, үлүйдэҕинэ, тоҥ балыктаа-ҕарбалыктааҕар туртайар; кыраһыабай кыыс суһуоҕа — балык ку-туругун курдук, кини оҕуруо симэхтэрэ — күндү балык хатырыктара. Эдэр бил балык хараҕа кэрэтин бу поэт сибэккигэ холоон дьүһүйэр.

Омуктар былыр-былыргыттан образка таптаан кил-лэрэркиллэрэр көстүүлэрэ, харамайдара эҥин араас буолалла-рынбуолалларын ааһан, чопчу биир көстүүгэ, харамайга эстетичес-кэй сыһыаннара үүт-үкчүтэ суох, өссө арыт уун-утары буолар. Биир омук үчүгэйи образтыырга ахтар кыы-лынкыылын атын омук куһаҕаны, мөлтөҕү дьүһүннүүргэ тутта-ратуттара эмиэ баар буолар. Гегель: «Биир норуот өйүн ууһун сөхтөрөр үчүгэйэ атын норуокка салаҥнык, дьулааннык, түктэритик көстүөн сөп» (113—302),— диэбиттээх.

Холобур, былыр мифтэргэ үгүстүк киирбит дракону ылыаҕыҥ. Европа литератураларыгар дракон киһиэхэ өстөөх хараҥа күүстэри образтааһыҥҥа туттуллар. «Дракон» (йгакоп) диэн грек омук тыла. Арҕаа омук-таромуктар сэһэннэригэр кини уот тыыннаах, кынаттаах (арыт хас да бастаах) фантастическай эр^иэн кыыл көрүҥнэ-нэр. Нуучча фольклоругар дракоҥҥа майгынныыр Змей-Горыныч обраһа баар.

Оттон Вьетнамҥа -драконтан төрүттээх король олоро сылдьыбытын туһунан былыргы номох эмиэ баар (142—251). Кинилэр сирдэрин-дойдуларын аатыгар дракон элбэхтик киирсэр эбит. Индокитай саамай ула-ханулахан өрүһэ Меконг вьетнамныы аата Кыу-лонг (тоҕус дракон) диэн, билигин Ханой столица оннугар Тханг-лонг (Көтөр дракон) диэн ааттаах кириэппэс турбута үһү; Ха-лонг диэн хомо быһаччы тылбааһа түһэн иһэр

Саха олоҥхотугар дракоҥҥа майгынныыр кыыл баар. К. Оросин «Ньургун Боотур» диэн олоҥхотугар абааһы бухатыыра Алып Хара аллараа «өлүү луоҕатын ис кырыытыгар үс хос бастаах, сэттэ салаа кутурук-таах, дьүһүнэ таллан эриэн, сэттэ анньар иннэлээх, өрө-ҕөтүгэрөрөҕөтүгэр аҕыс атахтаах абааһы дьүһүннээх баҕадьы» буолан түүрүллэн сытар. Кини айыы дьонун өлөр өстөө-ҕөөстөөҕө, Эмиэ ити олоҥхоҕо Ыйыста Хара «үс хос бастаах икки салаа кутуруктаах Садаҕа Уот моҕойу миинэн» айанныыр (22—335, 120).

Ойуунускай олоҥхотугар абааһы кыыһа Ытык Ха-хайдаан аймаҕа Тимир Дьигистэй кырамтатын булаары Хаан Дьалыкы байҕалга «өлүү дьирибинэй балык буо-ланбуолан» умса сылдьан көрдүүр (39—300). Айыы бухатыыр-дарабухатыырдара «өлүү дьирибинэй балык сиһин үөһэ силимнээх көрүлүүр көр муос саалаахтар», «өлүү дьирибинэй ба-. лыкбалык өһөҕөр уһаарыллыбыт уһун сула турба батастаах-тарбатастаахтар» (41—-33; 39—193). Ньургун Боотур саата «өлүү 0 балыгын сиһин үөһэ силимнээх» диэн этиллэр (22—86).

Монголлар кэнники кэмҥэ диэри «лу» диэн драко-нудракону уонна уу, сир иччи.лэриниччилэрин ааттыыллар, оттон арҕаа буряттарга «лу» — «крокодил» үһү (103—63, 266).