А.С. Пушкин хоһоонноро Сайа тылбааһыгар
К***
Я помню чудное мгновенье:
Передо мной явилась ты,
Как мимолетное виденье,
Как гений чистой красоты.
В томленьях грусти безнадежной,
В тревогах шумной суеты,
Звучал мне долго голос нежный
И снились милые черты.
Шли годы. Бурь порыв мятежный
Рассеял прежние мечты,
И я забыл твой голос нежный,
Твои небесные черты.
В глуши, во мраке заточенья
Тянулись тихо дни мои
Без божества, без вдохновенья,
Без слез, без жизни, без любви.
Душе настало пробужденье:
И вот опять явилась ты,
Как мимолетное виденье,
Как гений чистой красоты.
И сердце бьется в упоенье,
И для него воскресли вновь
И божество, и вдохновенье,
И жизнь, и слезы, и любовь.
К***
Өйдүүбүн ол күлүм түгэни:
Аан бастаан эйигин көрбүппүн,
Бу ууллан сүтүөхтүү уйаҕас
Кэрэттэн кэрэни билбиппин.
Санньылҕан аргыстаах айаммар,
Сүпсүлгэн түбүктээх күннэрбэр
Сирдээҕи сулуһум буолаҥҥын
Иннибэр эн мэлдьи сырдыырыҥ.
Дьыл-хонук ааспыта. Ыраны
Ыһыахтыыр ытылҕан турбута.
Ол иһин эн намчы дьүһүнүҥ
Ыраатан, умнуллан барбыта.
Түҥ тыаҕа, уһукка хаайтаран
Олоҕум тохтообут курдуга,
Үҥэрбэр, иэйэрбэр, таптыырбар
Айыы да, аанньал да суох этэ.
Мин кутум эмискэ тилиннэ:
Иккистээн бу маннык долгуйда –
Бу ууллан сүтүөхтүү уйаҕас
Кэрэттэн кэрэни көрүстэ.
Сүрэхпэр сааскылыы умсулҕан,
Төнүннэ олоххо ахтылҕан,
Үҥүөхпэр күн Айыы көһүннэ,
Тапталтан хараҕым ууланна.
ПАМЯТНИК
Я памятник себе воздвиг нерукотворный,
К нему не зарастёт народная тропа,
Вознёсся выше он главою непокорной
Александрийского столпа
Нет, весь я не умру — душа в заветной лире
Мой прах переживёт и тлeнья убежит —
И славен буду я, доколь в подлунном мире
Жив будет хоть один пиит.
Слух обо мне пройдёт по всей Руси великой,
И назовёт меня всяк сущий в ней язык,
И гордый внук славян, и финн, и ныне дикий
Тунгус, и друг степей калмык.
И долго буду тем любезен я народу,
Что чувства добрые я лирой пробуждал,
Что в мой жестокий век восславил я свободу
И милость к падшим призывал.
Веленью бoжию, о муза, будь послушна,
Обиды не страшась, не требуя венца;
Хвалу и клевету приeмли равнодушно
И не оспаривай глупца.
МЭҤЭ ТААС
Мэҥэ тыл күүһүнэн мэҥэ таас туруордум,
Бар дьонум сүрэҕэр өлбөппүн түстэнним.
Көҥүлбүн тургуппут мин моонньоох баспынан
Күн судаар мэҥэтин куоһара үрдээтим.
Сиик буолан хайдах да мин бүттүүн сүппэппин
Ордуоҕа илбиһим суох буолтум да иһин -
Мин албан ааппынан иччилиэм күн сирин
Саатар биир ырыаһыт хаалыаҕар диэритин.
Улуу Русь үрдүнэн сураҕым тарҕаныа,
Хас да сүүс тылынан мин аатым ахтыллыа,
Славян сиэниттэн саҕалаан көс тоҥус,
Финн, калмык тылыгар кытары дуорайыа.
Бар дьонум өссө өр махталлаах буолуоҕа
Үтүөҕэ үөрэппит мин айар соргубар,
Көҥүлү уруйдаан бу дьулаан үйэҕэ
Самныбыт санаатын көтөхпүт дьоҕурбар.
Дьылҕа хаан ыйааҕын, оо, иэйиим, истиэххэ,
Өһүөнтэн куоппакка, айхалы күүппэккэ,
Хайҕалы, хобу да санааҕа туппакка,
Ааргыны кытары мөккүһэ барбакка.
УЗНИК
Сижу за решеткой в темнице сырой.
Вскормленный в неволе орел молодой,
Мой грустный товарищ, махая крылом,
Кровавую пищу клюет под окном,
Клюет, и бросает, и смотрит в окно,
Как будто со мною задумал одно.
Зовет меня взглядом и криком своим
И вымолвить хочет: "Давай улетим!
Мы вольные птицы; пора, брат, пора!
Туда, где за тучей белеет гора,
Туда, где синеют морские края,
Туда, где гуляем лишь ветер... да я!..."
ХААЙЫЫЛААХ
Хараҥа хаайыыга тууйуллан олорон
Көрөбүн, мин курдук көҥүлүн былдьатан
Эдэркээн хотойук кынатын даллатан
Түннүгүм анныгар хааннаах өл хабарын.
Тоҥсуйар, быраҕар, түннүкпүн одуулуур,
Миигинниин биир куомун буолбуттуу көрбөхтүүр.
Хараҕын уотунан ыҥырар, хаһыытыыр,
Этиэҕин баҕарар: “Чэ эрэ, көтүөх!” – диир.
Эн биһи көҥүлбүт: кэм кэллэ, көтөргө!
Ол онно, халлааҥҥа тунаарар хайаҕа,
Ол онно, ыраахтан көҕөрөр байҕалга,
Ол онно хаалабыт тыал уонна... мин эрэ!.."
ОСЕНЬ
Унылая пора! Очей очарованье!
Приятна мне твоя прощальная краса —
Люблю я пышное природы увяданье,
В багрец и в золото одетые леса,
В их сенях ветра шум и свежее дыханье,
И мглой волнистою покрыты небеса,
И редкий солнца луч, и первые морозы,
И отдаленные седой зимы угрозы.
КҮҺҮН
Унньу-санньы кэм да кэм! Хайгыыр харах халана!
Мин таптыыбын айылҕам тупсар тиһэх күүрээнин -
Кэрэ-мааны киэргэлин кэтэн туран кэхтэрин,
Кыһыл, көмүс өҥнөргө таҥыннарар ойуурун,
Кэриитигэр тыал тыаһын уонна чэбдик салгынын,
Халлааныгар бороҥуй долгуннурар сабыытын,
Күн сэдэхтик тыгарын уонна хаһыҥ түһэрин,
Уонна хайы-сах биллэр суостаах кыһын сааныытын.
Я вас любил: любовь еще, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам бог любимой быть другим.
Мин эйигин таптыырым: баҕар, таптал уота
Куппар-сүрбэр тыыннаах буолуо өссө да,
Ол эрээри биллибэтин эйиэхэ кини баара-суоҕа,
Баҕарбаппын аны мунчаарыаххын туохтан да.
Мин эйигин таптыырым этиммэккэ, эрэммэккэ,
Симиттии уонна күнүү иэйиитинэн туоххаһыйа,
Мин эйигин таптыырым ис сүрэхтэн оннук күүскэ,
Эн таҥара көмөтүнэн, таптат оннук, атыҥҥа.