DOROFIEJЕV Andrej (Cekellej),
100 saastaaq, Qatyng-Aryy nehiliege,
Nam orojuona,
saqa, wuoreghe suoq,
biller yryahyt-olongqohut
1934 s. Bes yjyn 16 kwune, «Swulugen alaas»
I
Bylyr ilin Boroghon uluuhugar Eberikeen emeeqsin dien tulaajaq ijeleeq Bert Qara occotooghu saqa siriger billibit kihi baara wuhu. Bert Qarany qaja da uluus aattaaq buqatyyrdara, baatyrdara daghany utarsan tengnespeteq kihilere ebit. Onnooghoj biirde Qangalas, saqa mugur yraaqtaaghyta Tygyn baaj ongoston taqsan yhyaghynan mancyyktaan oloron aatyn ylaary syldjan baran, sinnje twonnon turar.
Bert Qara bejete ijeleeghe ere biller, kini aghata dien baara aattammat, billibet. Bejete bert djadangy, naar bullunan, balyktaan, kuobaqtaan iitinen olorbut kihi. Biirde Bert Qara wureqqe, tyagha bultuu taqsybytyn kenne djietiger ijete Eberikeen emeeqsin ere olordoghuna, Wuehee Qara Sylgylaaq abaahy uola buqatyyr abaahy baara twuhen, soghotoqto emeeqsin inniger baar buola tusput. Ol twuhen turan emeeqsinten yjytar, eter: «Oghong Bert Qara qanna baartaj? Min kini suolun suollaan, kini aatyn aattaan, emie kini kurduk tulaajaq ijeleeq arghaa worus unguor Nam Qamaghatta uuha Corboghor Baatyr diemmin, ol bu en oghoghun kytta, wutuo aatygar, bert suraghar sorujan oojnuu, kworuluu-narylyy kellim, twohogho kelerij ete tat!» — dien. Manyaqa Eberikeen emeeqsin sohujan wojduon kwootto, kyrdjyk daghany kini oghotun twuunneeq kwunu byha wolossollor, oqsuhallar. Ol oqsuha sataan baran yrannar, qajalara da qotuspakka ikkien tengnehen araqsyhallar.
Bert Qara kwuuhe esten, sylajan, syrata-sylbata baranan dajdytygar twonnor. Ol kenne, kyrdjyk bu Nam Corboghor Baatyry kytta kworsuhen oqsustaghym, dje ulaqan kwuusteeq, balysqan-balamat kihi ebit doghoor dien ihiger sanaan, djulajan twonnor.
Onton wuohe uola buollaghyna woruhu tuoraan Nam siriger Corboghor Baatyrga ile-bodo tiijen turan eter: «Dje, segeer, bu Boroghon Bert Qara Ajyy kihitiger satammataq, swurdeeq kwuusteeq kihi ebit, onnooghoj qor min oburgu aatyrara berdin ihin anaan, twuhen kiiren baran kyajbakka, et-qaan ildjirijen, esten ihebin, onon er ere buollargyn, en Bert Qarany kytta kwuon kwossor, qaan qassar buolaajaghyn, oloq mekkispet buol», — dien.
Mantan Corboghor Baatyr emie djulaja-kuttana sanyyr, belj wuohe uola Abaahy berteeghe kyajbataq, ege Ajyy kihite tuluhuo duo dien qaalar. Abaahy uola soghotoqto wuohe (soghoruu) dieki atyn kuturuga syrbas gynan qaalar. Ol kurduk Bert Qarany wuohee uola ile-bodo kiiren boruobalaan, oqsuhan baran tengnehen taqsybyta wuhu. Bert Qara onnuk kwuusteeq kihi wuoskeen olorbut. Oghorduk bylyrgy aattaaq buolun, bert djon wuoskeebittere kwuustere orto dajdyga kwun uluuhar, ajyy ajmaghar kyajan billibeteqqe, wuohetten ile-bodo ajyy kihite buolan, kubulunan twuhen boruobalaan taqsallara wuhu. Ol aata «Wuohee Abaahyny kytta tengnehen oojnoobut buolun» dien buolar ebit.
II
Bert Qara saghana bylyr Bajaghantaj siriger wuoskeebit Dadyal Bwogho dien kwuusteeq, emie buolun kihi baara wuhu. Ol kihi kwuuhunen qara tyany, qalyng ojuuru togho kesteghine, ot wureq buolan qaalar. Ol kurduk sir-dajdy kiebin qamnatar kwuusteeq kihi. Bu kihi biirde onno Bajaghantajga oloqtooq Balta Baatyr dien djylghahyt, cincihit (tangqahyt) kyrdjaghas baarygar tiijen:«Wutuo, ytyk kyrdjaghahym, miigin kworon cincilee, djylghalaa, min tulujar cincileeq buoluoq buollaqpyna Boroghon Bert Qarany kytta kwuon kwossuom, qaan qassyam, wutuo wurduk aatyn ylan soghotoghun aatyryam ete, kwor», — diir. Manyaqa Balta Baatyr djylghahyt Dadyal Bwoghonu kworon cincileen baran eter: «Oo, biebekeem, Bert Qara bahyn unguogha wus qos qalyng, otton ejiene buollaghyna ikki ere qos qalyng ebit, onon tuluhuong suoq, baryma», — dien. Onon Dadyal Bwogho cincite kuhaghanyttan kyattaryam dien Bert Qaragha kelbeteghe wuhu. Bylyr ol kurduk biller bwoghostor djylghahyt kyrdjaghaska cincileten, atyn dajdy kwuusteeghin kytta kwurestehellere wuhu.
III
Bert Qara onnuk djulaannaaq kwuusteeq kihi ebite wuhu. Sehen buolara dwokso ol Nam Corboghor Baatyry kytta Bert Qara biirde Qotu Ytyk-Qaja wurduger turar kihini kworon ilin myraantan wuoguleen kepseppite wuhu. Ol gynan baran djulajsan araqpyttar. Kiniler sangalara ikki-wus kwostooghunen ihiller ulaqan sangalaaq djon ebitter.
Bert Qara saahygar Boroghonngo «Kyys Qanga» diennge, ihiger baar «Qaas Unguogha, Kyhyl Syyr» dien sirderinen djieleeq ebit. Kini onton «Tojon Mwuru» dien aatyrar, iti biligi Mwuru Ebeghe tiijen kujuurdaan keler ebit. Kujuurun twuoreje ikki aal maha buolar tiit cwongocogun naarbalaan qolbommuta wuhu. Onu twuorej ongoston kuol ortotugar kiiren biirde ugan bulkujan, ce swop buollagha buoluo dieteghine, biiter kwuole kytyylarynan mancaarytyn saghatynan bygyaqtaan qamnaataghyna ere swop dien tuoq keltin oloccu twuorej mastary biirge swugen djieliire wuhu. Onnuk kwono, suturgu, kini twoho kwuusteeghin bejete meerejin bilimmeteq kihi ebite wuhu. Bert Qara araj ilin dajdyga syldjan tongus berterin kytta wolossoro wuhu. Ol kenne saqa kihitin battaabataq kihi, kinini kim daghany utaryaj, tengneher kwuusteeq saqagha wuoskeebite billibet. Araj ol kurduk syddjan ilin dajdyga taqsan biir tongus aattaaghyn kytta tengnehen twonnon ihen, aara biir sirge toqtoon utuja syttaghyna, uoran kelen biir tongus sulumaq oghunan soghotoqto ytan wolootto wuhu dien sehen buolara. Onon Bert Qara unguogha ilin, tongus siriger qaalta wuhu dien kepsiillere.
Swurun sirejge twonun