SVINOBOJEV Jegor Miqajlovic,
64 saastaaq, Qoro nehiliege,
Uus-Aldan orojuona,
saqa, wuoreghe suoq, qolkuostaaq
1934 s. Atyrdjaq yjyn 6 kwune, «Mwuru»
TARBYAQ TIIS, TYGYN TOЙON
Bylyr Tygyn saghana bu dajdyga, Mwuruge oloqtooq bert wugus kihileeq, swuohuleeq, baajdaaq Tarbyaq Tiis dien baaj olootto dien buolar. Ol kini tiihe biir kelimse unguoq tiisteeghe wuhu, onon Tarbyaq Tiis dien aattammyt ebit. Kinitten alta uol tworuon wuoskeebittere wuhu. Olorton araj biir kyrgyhyyga syldjar Qaannaaq Batas Taas Bas Cynaada dien uol aata biller. Tarbyaq Tiis occogho bu Mwuru ebe ihiger «Kyhyl Syyr», «Kwureher Tumula», «Carang», «Kereqteeq Tumul», «Majaghas», «Djengkiide Ureghe» diennerinen kihitin, swuohutun olordutalaan oloqtommut. Biliginen buollaghyna Qoro ologhun oloccu kini bas bilen olorbut. Ol Tarbyaq baaj saghana bu ebe aata «Uol Mwuru» dien ebit, ihe occogho kyra-kyra kwolujelerdeeq, aryy-aryy tyalardaaq, olor byystara kwoghoron oloror wucugej bejeleeq kwono syhyylardaaq ebit. Tarbyaq saghana yala Bert Qara dien djadangy oloqtooq kihi baara kelen bu ebe ihiger biir kwolujeghe kujuurduura wuhu. Occogho arghaa worus unguor oloqtooq Qangalas Tygyn Tojon dien baar ebit. Kini baaja-duola, kihite-swuohute elbeghinen arghaa worus engerin, biligi Nam sirderin, oloccu bas bilen olorbut, occotooghu saqagha barytygar daghany «mugur yraaqtaady» keriete buolan olorbut baaj ebit. Ol Tygyn saahygar kyrgyhyynan syldjybyt, uluus aajy taqsytalaan qanna bert, qanna baaj baaryn isten, olor wurduk aattaryn, wutuo suraqtaryn ylaary serii terijer, yytar ajdaannaaq ebit. Tygynnga syldjan olus aatyrbyt Bwoghos-Baatyr uola Mwocoko Bwogho dien baar ebit. Ol Mwocoko Bwogho seriileeq, kini serii tojono, baatyra kihi byhyylaaq.
Otton occogho bu Tarbyaq Tiiske dugda-qaqqa buolbut Bert Qara ebit. Bu kihi bastaangy aata Majyttyman dien ebit. Onu qojuut Tygan biirde kworon aattaan Bert Qara dien buolbut. Ol Bert Qara (Majyttyman) ologho biligi Bert uuha Boroghon siriger «Kyys Qanga» diennge. Kini wugus kergenneeghe billibet, araj biir tulaajaq ijeleeghe wuhu dien buolar. Kini saahygar ilin, arghaa dajdylarynan kerije syldjan bultuur, kuobaq-tyyr wugesteeq.
Bejete buolun kwuusteeq, kini kwuuhe dien meereje, twohoto dien billibet. Unguoghunan da bwodongo, ulaqana alys. Bultuu syldjarygar «Talgya» dien tuspa bya bytyryystardaaq keten kebiher tangastaaq. Ol tangahyn bytyryyhyn aagha wus twuhumer gyna wolorbut bultaryn, kuobaqtaryn, kurtujaqtaryn baajtalaan, djoru kini worusten da buollaghyna, sol kiirbit kwunuger, kiehe qonugar djietiger ergiten baar buolar kihi.
Occotooghu baajyn kiene sin maany kylbang kiis, wuus, sahyl toj tangas buolara wuhu. Ol kiniler saghana bu dajdy bulla da alyha wuhu. Bert Qara biirde ol kurduk kuobaghyn, bullun iilinen bytyryystatan iherin woruske syldjan Mwocoko Bwogho kworon eppite wuhu: «Aata, kutur bejeleeq ulaqana, bwodongo singkeldjijen twuhen kihi-qara da bwogho ebit iti Majyttymannara», — dien. Onu Tygyn Tojon isten, bilen biirde ketehen, sahan oloron Bert Qara iherin kworon baran eppit: «Oo dje, kyrdjyk daghany satyy sepreek ojuuru erbehin kurduk togho kehen twuhen Bert Qara doghoor», — dien. Ol eten aattaabytynan, Majyttyman aatynaaghar Bert Qara dien aata ihiller buolbut. Onon kinini Tygyn aattaan turar. Bert Qara kujuurdaataghyna, kwuole qamnaan mancaarytyn saghatynan bytyaqtaataghyna ere swop buolan kujuurun qostuu tardan tiit mas twuorejderi, buordary-syystary swuokeen-qajaan kworbokko ere biirde swugen djielii turar kwono kihi. Onu ijete emeeqsin yraastaan astaan ahatar kihite. Djietiger onton-mantan kelleghine daghany kim syrytta-toj dien yjytalaspat suturgu kihi. Ijete ketehen isten ere kebiher kwono kihi. Bert Qara oghun silleen baran wuohe qallaannga yttaghyna, ogho allara twuhuutuger qajaan da qaannga (qaannaaqqa twuhere) wuhu. Mung buollaghyna tuoq eme kwotorgo twuhere wuhu. Ol kenne bu Mwuruge ol «Aryy Tiit» dienten ilin wus bieresteleeq «Carang» diennge turar djabalaaq qatyng tworduger ytan wus oghu kekkelecci twuherere wuhu. Uonna ol kurduk toloon ortotugar sylgy wotoghoto cwomcojon sytarygar tujaghas, kwujuges cyycaaq twuhen olororun taban twuutun burghas gynnarara wuhu. Bert Qara bu Mwuru syhyytygar ol ilin qaldjaajytyttan arghaa «Majaghas» dien sirge dyly bolotun swukputunen swuurdedine, bolotuttan kwuoq uot tyrymtan iher buolara uhu. Bert Qara biirde Nam udaghana wus qos bastaaq uluu moghoj kyyly ataghar byraghan muodalaan, wus twoguruk syly byha bosqong buolan syppyta wuhu. Biirde Bert Qara aatygar Tygyn Tojon yanar bieleeq, bwoghos-baatyr djonnordooq taqsan «Qatyng syhyy» diennge kytta oojnuor swop kworungneeq kihi kelen turar ebit, bejete buollar berigir qara, ata buollar cangkyryyn qaraqtaaq, siikej tumustaaq kwuoq elemes, adjas wuohee diekitiger swop kurduk kworungneeq kihi ebit. Many kworon turan emeeqsin qorujduur: «Ee, ol min oghom djadangy, tulaajaq yal oghoto, tuoq da kwuuhe-kwudeghe suoq, aata-suola yraappataq, ajaghyn ere ihin naar bullu bultaan aghalan oloror, en eterginii suraqtaaq-sadjyktaaq oojnuunu, kworu-nary bilbet, onu kyajbat da qara, kini ilin tyagha, tongus siriger bultuu baatta, twohogho kiirerin bilbetim, ce bar, ihitteghine ejigin bulan kworsoo ini», — dien. Onuoqa Wuehee Uola (Abaahy) atyn wurduger twuher da, twonnon kwupsute turar. Sotoru soghus buolan baran Bert Qara tyatyttan (bulluttan) kiiren keler. Ol keeltiger ijete emeeqsin tuoq kelen baattyn barytyn sihilii kepsii tohujar. Many isten baran Bert Qara qahan da wuohee uola abaahy kiiren surastagha diebet, ijete da onnuk abaahy buoluo diebeteq, onon butejdii Nam Corboghor Baatyrga balyjan, kwutureen: «Maghaj allaaq baara, qor, kelen dwokso cincilii, yngyra syryttagha, any miigin djulappyt aaty-suolu ylyagha», — dien Bert Qara ekkireterdii ongostor. Ol ongoston taqsan atyn baajbyt tiitin tworduger sytar atyn saaghyttan yla suollaan, arghaa worus dieki satyy siele turar. Ol kiiren worus ilin myraanygar tiijen wongos gyna twuher. Araj ol bu dieki kworuoleebite Qamaghatta myraanyn wurduger biir kwuoq elemes attaaq kihi kini kelen turaryn kworon turar ebit. Many Bert Qara kworoot daghany ol kurduk turar kihieqe (Abaahyga) sulbu ojon tiijer da, ikkien min Corboghor Baatyrbyn, min Bert Qarabyn desiheet, oojnoon, oqsuhan-wolorson barallar. Ol oqsuhan, ikki teng kwuusteeq djon berteeqtere qajalaryn da qajalara qotuspakka, aan dajdy otun-mahyn, sirin-uotun wuntu wukteen, dajdy ihiger kihi, swuohu bary ajmanar, kuttanar tyahyn-uuhun tahaarallar. (Bu sirge kwotutuu baar kurduk - AB) Ol kurduk tebis-tennge wus urahanan twuhunen kebiher. Ol twuhen oloron Tygyn yhyaq yhar, oojnuu terijer. Yhyaghar Bert Qarany yngyrar. Ol yngyran aghalan Tygyn Bert Qaragha ikki buuttaaq coroonngo kyly kyrbaan bylammyt kymyhy aghalan, ajaq tuttarar. Onu ihe olordoghuna Tygyn batyjatyn woro oqsuna syldjan ergije qaama-qaama yllyyr. Ol yllyy syldjan Bert Qarany suon moojnun ortotunan batyjanan twuherer. Many Bert Qara tutan oloror kymyhyn daghany djalkyppakka ere ahara kwoton bierer da, batyjatynan wolossooru talbaatyyr. Onuoqa Tygyn: «Kier wuruoru, toqtoo-bolghoj, kihitij-saqatyj!», — dien aattahan toqtotor. Bert Qara onuoqa: «Kier wuruoru buolan, qata kwomogojgun», — dien ere qaalar. Oojnuuga Tygyn biir da uolun Bert Qara tuluppat. Mantan djulajan Tygyn biir twuun urahatyn Bert Qara wottun qaallaran, tungketeq wottun kwoturen, kihiliin-swuohuluun kwohon qaalar. Ol kwohon kiiren ihen Bes Boroghottoru oloccu kyrgan aahar. Araj olorton biir ere ogho ordon bes sielingse (kytaq) ihiger kiiren, sahan, tyynnaaq qaalan, qojuut ol oghotton Bes Boroghon qattaan wuoskuur. Onu, dwokso baallar dien, ol urahalaryn angaaryn kworo-kworo olorollor dien Bert Qara kyhammakka qaalan baran, kenniki bilen, abaran ekkireter da, sippekke twonnor. Onton sotoru gynan baran any Tygyn seriihit uola Mwocoko Bwogho kyrgys djonnooq taqsan, iti biligi «Kwureher Tumula» dien sirge, tumulga olordoghuna Tarbyaq Tiihi kyrgar. Occogho bert wugus buor uraha djielerge olorolloro wuhu. Dwokso ol Tarbyaq Tiihi, ehi oloror, tyytar buolaajaghyt, kini bert ytyk, tworut-uus yal dien Tygyn eppitin wurdunen, qanna ere ilin baran ihen taaryjan, Mwocoko Bwogholooq kyrgybyttara wuhu. Ol kyrgallarygar Tarbyaq kyra uolun Qaannaaq Batas Taas Bas Cyngaada dieni urahagha qaajan tutan ylan baran, wugus serii djon wunguu, batas wurduger twuheren ylan, wuolen wolorollor. Ol ogho tuoj woro kwoton aharan bierere wuhu, onu wunguu-batas uhugar twuheren ylan ispitter. Biir uolu kuottaran, mantan twuort kwostooq «Suortu wureghe» diennge tierden, siten wolorollor. Ol woloron baran bolotunan ol ogho etin kyrbastaan baran ubatan kebispitter. Ol ogho ete mwoqson kuotan biere, qaltaryja syldjara wuhu, onon wohuonneebitter. Tarbyaq Tiihi bejetin biir onnuktuk djietiger urahatyn ihiger syttaghyna, wolorollor. Ol kurduk kyrgan kyajan baran, Mwocokolooq syhyy mugunan ynaq swuohunu worus dieki wuureller. Bert aghyjaq kihi, ogho-djaqtar keriete syldjar djonnoruttan bulka taqsybyt kemnere buolan orputtara wuhu. Uonnaaghylara bary kyrgyllybyttara wuhu. Many sonno yala Bert Qara isten, Mwocoko Bwogholooghu ekkireter. Ol ekkireten erdeqterine siten kyrgyhar. Manyaqa Bert Qarany kyajar kihi, bert twubespeteq, onon barylaryn wolottuur, kyajar. Olorton araj biir djaqtardaaq er-kihini mwuccu kuottarbyt, woruhu araccy unguor tuoraan aghaj bietter. Bert Qara siten kyajbyt sirin «Qatyng Aryy» dien worus aryytyn — bu min dajdym, sirim buolla dien, bejetiger sir ananan, kyajan dwokso Mwocokolooq wuuren killerbit swuohulerin twottoru wuuren tahaarbyt. Onon qojuut ol Tarbyaq Tiis bulcut djonnoruttan ordon qaalbyttaryttan wuoskeen, Qoro uuha nehiliek baar buolbuta wuhu. Ol Bert Qara «Miene buolla» dien sirdeeq etiler. Bert Qara onnuktuk dugda-qaqqa buolan olootto wuhu Boroghonngo.
Bu seheni min Bert Uustaryn, Lwogoj nehiliek kyrdjaghastara kepsetellerin isterim.
Swurun sirejge twonun